Eens in de 25 jaar staat dit landschap helemaal blank

Eens in de 25 jaar staat dit landschap helemaal blank

Terpenplan Overdiepse polder

Terpenplan Overdiepse polder

Terpenplan Overdiepse polder

Terpenplan Overdiepse polder

De Kern

Het plan dat volle bussen trekt

Op een dijk in groen polderland staan enkele touringcars. Groepjes Aziatische toeristen met hoedjes en zonnebrillen houden hun armen met camera’s uitgestrekt naar een door bomen omzoomde boerderij. Bezoekers uit de hele wereld bezoeken de Overdiepse Polder om met eigen ogen te zien hoe die slimme Hollanders omgaan met het stijgende water.

Het is dan ook een fraai staaltje van oud-Hollandse vindingrijkheid van de bewoners van deze polder. Ga er maar aan staan: in 2006 krijgen ze te horen dat het gebied bij Waalwijk ontpolderd wordt. Hun eigen geboortegrond. Doel: meer ruimte voor de Berghse Maas om te overlopen en water kwijt te raken. De lokale agrarisch ondernemers steken de koppen bij elkaar. En bedenken een ‘terpenplan’ om toch in de polder te kunnen blijven wonen. Zelfs als het water door de polder stroomt. Dat is trouwens niet iets om dagelijks ongerust voor uit het raam te turen: het zal gemiddeld eens in de 25 jaar voorkomen.

Ontwerpers sessie met maquette

“Een prachtig, weids Brabants terpenlandschap, als icoon voor een klimaatbestendig Nederland”

– Q-team Ruimte voor de Rivier

Oude Maasje
Aanpak

Terpen, wierden, woerden, werven

Droge voeten houden, dat is een kunst die bewoners van de Lage Landen al minimaal een millennium beheersen. Behalve dijken zijn ook terpen daarvoor een probaat middel. Het woord ‘terp’ is een Friese variant op ‘dorp’. Er zijn ook huisterpen, opgeworpen voor één boerderij met bijgebouwen. De meeste huisterpen ontstonden na het jaar 1000. Veel boeren verruilden toen de dorpsterp voor een plekje in het open land. Kunstmatige verhogingen van land zijn er van het Waddengebied tot in Zeeland, maar onder allerlei verschillende benamingen, zoals wierde, woerd en (w)erf. Zoveel typen terpen, daar kan vast nog wel eentje bij dachten wij. Maar dan wel een 21e-eeuwse variant.

Kaart vergelijking stroom

“De jury roemt het innovatieve karakter, de landschappelijke uitwerking en het feit dat het idee is ontwikkeld door de bewoners van het gebied.”

– Jury International Rheinland-Pfalz-Preis. In: Juryrapport International Rheinland-Pfalz-Preis des Rheinkollegs 2008

Luchtfoto Bergsche Maas
de aanpak

Gevoel voor ritme

Wat is er gebeurd om de Overdiepse Polder toekomstbestendig te maken? De bestaande dijk rond de polder is verlaagd en verder landinwaarts is een nieuwe dijk aangelegd. Langs deze dijk liggen nu negen afzonderlijke terpen van zes meter hoog, met daarop evenzoveel boerenbedrijven. De dubbelfunctie van het gebied blijft zo in stand: waterafvoer én landbouw.

Bij het ontwerp van dit nieuwe terpenlandschap lieten we ons inspireren door traditionele voorbeelden uit het Nederlandse verleden. Cruciale details zijn de eenduidige beplanting, de situering van de bebouwing en de manier hoe de terp op de dijk aansluit. Voor deze details hebben we een concept ontwikkeld met een boven- en onder­terp.

Alle acht terpen zijn op dezelfde manier opgebouwd en ingericht. Zo ontstaat samenhang in het landschap. De afstand tussen de terpen is gelijk. Ze liggen in een mooi vloeiende curve die aansluit bij de boog van de Bergsche Maas. Het resultaat: een éénduidige terpenreeks met een fraai ritme en een belijning die past bij het landschap.

Boerdereiland

Slimme oplossing: twee terpen in één

Elke terp bestaat uit een boven- en onderterp. Zo komt de terp los van de dijk te liggen. Ook is er zo voldoende ruimte tussen de buitenste beplanting en de gebouwen, zonder daarvoor bedrijfsruimte te moeten opofferen.

Concept Overdiepse Polder Terpenplan Waalwijk

“Cruciaal voor het eindresultaat was de intensieve samenwerking met de boeren; van de eerste schetsen op hoofdlijnen tot en met de vormgeving van de erfpoorten.”

– Ontwerper Tijs van Loon, BoschSlabbers

Ruimte voor de Rivier

Het wereldwijde klimaat verandert en ook in Nederland merken we dat. Er is meer (extreme) neerslag en de zeespiegel stijgt. Rijkswaterstaat besloot in 2006 dat het Nederlandse rivierengebied beter beschermd moest worden tegen overstromingen. Ze wees 39 maatregelen aan onder de noemer Ruimte voor de Rivier. Eén van die opgaves was de ontpoldering van de Overdiepse Polder. Samen vergroten de projecten de waterveiligheid van zo’n 4 miljoen Nederlanders.

Restant gemaail peilschaal

“Ze zijn opzienbarend en vanzelfsprekend tegelijk: de acht nieuwbakken boerenterpen in de Overdiepse Polder”

– columnist Mark Hendriks. In: Ruimte voor de Rivier; veilig en mooi landschap (Blauwdruk, 2017)

Oldtimer op de primaire kering

Project data

Titel: Terpenplan Overdiepse Polder

Locatie: Waspik, gemeente Waalwijk, Noord-Brabant, NL

Omvang: 550 ha polder, 180 ha uiterwaard, 8 terpen

Opdrachtgever: Provincie Noord-Brabant, Waterschap Brabantse Delta

Aannemer: combinatie Van Oord, GMB, Oldenkamp

Samenwerking: Onix architecten, gemeente Waalwijk, de ondernemers van de Overdiepse Polder

Looptijd: 2006-2015

Type: planstudie, inrichtingsplan, advies realisatie

Prijs/publicatie: International Rheinland-Pfalz-Preis des Rheinkollegs 2008 / Ruimte voor de Rivier: Veilig en mooi landschap (D. Sijmons, Blauwdruk, 2017)

Beeldcredits: BoschSlabbers, Jeroen Bosch, YourCaptain luchtfotografie, Onix, Jeroen Musch

Projectcode: A 076